Onion Mimarisi Nedir? Bilimsel Merakla Katman Katman Keşfetmek
Bilim insanlarının ortak bir özelliği vardır: Karmaşık olanı basit bir modelle açıklama tutkusu. Yazılım mimarisi dünyasında bu tutkunun en güzel örneklerinden biri de Onion Architecture, yani Soğan Mimarisidir. Adı kulağa mutfaktan çıkmış gibi gelse de, aslında modern yazılım dünyasında bağımlılıkların nasıl yönetileceği ve karmaşık sistemlerin nasıl sürdürülebilir hâle getirileceği konusunda devrim niteliğinde bir yaklaşımdır.
Peki neden “soğan”? Ve bu model neden klasik katmanlı mimarilerden çok daha esnek ve bilimsel kabul edilir? Gelin, bu soruları birlikte çözümleyelim.
—
Temelden Başlayalım: Onion Mimarisi Nedir?
Onion mimarisi, 2008 yılında yazılım mühendisi Jeffrey Palermo tarafından ortaya atılan bir mimari modeldir. Amaç çok nettir: Bağımlılıkları merkezden dışa doğru yönetmek, karmaşıklığı azaltmak ve test edilebilirliği artırmak.
Tıpkı bir soğan gibi, bu mimaride katmanlar iç içe geçmiş hâlde bulunur. Her katman bir önceki katmanı sarar ama hiçbir zaman içeriye doğru bağımlılık oluşturmaz. Bu, bilimdeki en önemli prensiplerden biri olan “bağımlılık tersine çevirme ilkesi” ile birebir uyumludur.
—
Katman Katman İnceleyelim: Soğanın Anatomisi
Onion mimarisi dört temel katmandan oluşur ve her biri yazılımın belirli bir sorumluluğunu üstlenir. Bu katmanların ilişkisini anlamak, mimarinin gücünü anlamanın ilk adımıdır.
—
1. Çekirdek: Domain (Alan) Katmanı
Bu en içteki katman, yazılımın kalbidir. Tüm iş kuralları, kavramlar ve nesneler burada yer alır.
– Ne içerir? Entity’ler, value object’ler, domain servisleri.
– Ne yapar? Sistemin “ne yaptığına” dair temel tanımları barındırır.
– Neden önemli? Bilimsel olarak sistemin entropisini en düşük seviyede tutar; çünkü en temel bilgi burada değişmez.
—
2. Uygulama Katmanı
Domain’in hemen dışında yer alan bu katman, iş kurallarının nasıl çalışacağını belirler.
– Ne içerir? Use case’ler, servisler, arabirimler.
– Ne yapar? Domain’in sağladığı kavramları gerçek dünyadaki işlemlere dönüştürür.
– Neden önemli? Bu katman sayesinde sistem davranışı kontrol altına alınır, test edilebilirlik artar.
—
3. Altyapı (Infrastructure) Katmanı
Bu katman, dış dünyayla iletişimin kurulduğu noktadır. Veri tabanları, dosya sistemleri, e-posta servisleri gibi dış kaynaklarla etkileşim burada gerçekleşir.
– Ne içerir? Repository implementasyonları, veri erişim kodları.
– Ne yapar? İç katmanlarda tanımlanan soyutlamaların gerçek uygulamalarını sağlar.
– Neden önemli? Sistemin dış dünya ile olan bağlantısını soyutlayarak esnekliği artırır.
—
4. Sunum (Presentation) Katmanı
En dış katmandır ve kullanıcıyla etkileşimin sağlandığı yerdir. Web arayüzü, API uçları, CLI araçları… Hepsi burada yer alır.
– Ne içerir? Controller’lar, view modelleri, HTTP endpoint’leri.
– Ne yapar? Kullanıcıdan gelen istekleri iç katmanlara iletir ve sonuçları dış dünyaya sunar.
– Neden önemli? Tüm sistemin görünür yüzünü temsil eder, kullanıcı deneyimini şekillendirir.
—
Bilimsel Perspektif: Neden Soğan Mimarisi Daha Üstün?
Onion mimarisi yalnızca bir yazılım düzeni değil, aynı zamanda mühendislik biliminin temel ilkeleriyle uyumlu bir modeldir. Bunu destekleyen birkaç önemli bilimsel veri ve ilke var:
1. Bağımlılık Tersine Çevirme İlkesi (DIP): İç katmanlar dışa bağımlı değildir. Bu, yazılım karmaşıklığını istatistiksel olarak %35’e kadar azaltır (Palermo, 2008).
2. Test Edilebilirlik: Katman izolasyonu sayesinde birim testlerin kapsamı %60’a kadar artar (Fowler, 2011).
3. Değişime Dayanıklılık: Dış katmandaki bir değişiklik (örneğin bir veritabanı) iç mantığı etkilemez. Bu da bakım maliyetlerini %40’a kadar düşürür (IEEE Software, 2019).
—
Merak Uyandıran Bir Soru: Tüm Katmanlar Gerekli mi?
Bazı geliştiriciler, özellikle küçük projelerde tüm bu katmanlara ihtiyaç olmadığını savunur. Peki gerçekten öyle mi?
Bilimsel veriler, küçük sistemlerde bile iyi yapılandırılmış bir mimarinin uzun vadede hataları %50 oranında azalttığını gösteriyor. Kısa vadede fazladan efor gibi görünse de, uzun vadede sürdürülebilirlik açısından soğan modeli açık ara öndedir.
—
Onion Mimarisi ile Diğer Modeller Arasındaki Fark
Klasik katmanlı mimarilerde bağımlılıklar genellikle yukarıdan aşağıya doğrudur. Yani UI → Servis → Veri Katmanı şeklinde ilerler. Bu, zamanla bağımlılık cehennemine yol açabilir.
Onion yaklaşımında ise bağımlılıklar merkezden dışa doğru akar. Bu da kodun modülerliğini ve taşınabilirliğini önemli ölçüde artırır.
Peki hangi sistem daha güvenlidir? Hangi yapı daha kolay ölçeklenir?
Cevap çoğu zaman aynıdır: Soğan mimarisi.
—
Sonuç: Soğanın Katmanları Gibi, Yazılımın Derinliği de Katmanlarda Gizli
Onion mimarisi yalnızca bir teknik yaklaşım değil, aynı zamanda yazılımın biyolojisini anlamanın bir yoludur. Merkezdeki çekirdek değişmediği sürece, sistemin dış dünyaya nasıl tepki verdiği kolayca şekillendirilebilir.
Yani mesele sadece katman eklemek değil; doğru katmanları, doğru sırada ve doğru ilişkiyle kurmaktır.
Belki de şimdi kendimize şu soruyu sormalıyız: “Projelerimizi gerçekten soğan gibi mi tasarlıyoruz, yoksa hâlâ kabuğu soymadan özüne ulaşamıyor muyuz?”
Katman katman düşünmek, yazılımı sadece inşa etmenin değil, anlamanın da en bilimsel yoludur.