Kademe İlerlemesini Kim Yapar? Tarihsel Kökenlerden Günümüz Uygulamasına
Tarihsel Arka Plan
Kamu yönetimi sistemlerinde “kademeler” ve “dereceler” kavramı, modern devletin oluşumu ile birlikte düzenli ve kurallı bir biçim almaya başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda kıdem ve terfi sistemleri, merkezi otoritenin memur sınıfını disipline etmek ve teşvik etmek amacıyla örgütlenmişti. Cumhuriyet döneminde ise bu yapı, daha sistematik bir şekilde biçimlendi: 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu, memurların özlük haklarının güvencesi olarak kademe–derece ilerlemesini düzenleyerek kariyer basamaklarını standart hâle getirdi. Bu tarihsel süreçte amaç, kamuda istikrar, performans ve objektif haklar çerçevesinde ilerlemenin sağlanmasıydı. Bugün ise bu sistem hâlâ yürürlükte olup, geçmişten gelen bir miras olarak karşımıza çıkmaktadır.
Günümüzde Kademe İlerlemesini Kim Yapar?
Güncel uygulamada kademe ilerlemesini gerçekleştiren merci, kurumun atamaya yetkili amiridir. :contentReference[oaicite:1]{index=1} Kanun maddesinde belirtildiği üzere: “Kademe ilerlemesi için bulunduğu kademede en az bir yıl çalışmış olması ve bulunduğu derecede ilerleyebileceği bir kademenin bulunması şartları aranır.” :contentReference[oaicite:2]{index=2} Bu doğrultuda, memur hak kazandığı anda otomatik ilerlemeye tabi olabilir ve kurum, bu ilerlemeye dair işlemleri yürütür. Onay mercii olan amir, bu yetkisini devredebilmekte, yani kurum içindeki hiyerarşi bu süreci etkileyebilmektedir. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Özetle:
– Memurun bulunduğu kurum, ilgili amir ve insan kaynakları birimi kademe ilerlemesini fiilen uygular.
– İlerleme hak kazanıldıktan sonra memur için ilave bir başvuru gerekli değildir; şartlar sağlandığı takdirde hakkı oluşur. [1]
– Kurum tarafından onaylandığında memurun maaş ve özlük haklarında yansıması olur.
Şartlar ve Onay Süreci
Uygulamada şu temel şartlar aranmaktadır:
– Memurun bulunduğu kademede en az bir yıl çalışmış olması. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
– Bulunduğu derecede ilerleyebileceği bir üst kademe olması. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
– Son sekiz yıl içinde disiplin cezası almamış olmak (ilave kademe açısından). :contentReference[oaicite:7]{index=7}
Bu şartlar sağlandığında, kurum bünyesindeki yetkili merci (“atamaya yetkili amir”) kademe ilerlemesini tespit edip uygular. Süreç kurum sistemlerinde otomatik işleyebildiği gibi, bazı durumlarda memurun durumu kontrol edilerek gerçekleşir.
Akademik Tartışmalar ve Eleştiriler
Akademik literatürde kademe ilerlemesi sistemi, kamu yönetimi ve insan kaynakları bağlamında birkaç yönüyle tartışılmaktadır. Birincisi, sistemin motivasyon üzerine etkisidir: Memurlar, belirli bir süre sonra kademe alacaklarını bilerek çalışmakta, bu da performansa olumlu yansıyabilir. Ancak eleştirilen nokta, “aynı derecede görev yaparken” yalnızca süreye bağlı ilerlemenin yenilikçilik ve etkinlik gibi kriterleri dikkate almaması olabilir. Bu bağlamda bazı akademisyenler, kademe sisteminin “yüksek performansı ödüllendirme” noktasında yetersiz kalabileceğini ileri sürmektedir.
İkincisi, eşitlik ve adalet açısından incelenmektedir: Kademe ilerlemesi otomatikleştiğinde, hizmet süresi eşit olan ancak farklı kurumlarda veya pozisyonlarda çalışanlar arasında eşitsizlik oluşabileceği yönünde eleştiriler vardır. Ayrıca disiplin cezası alma hali gibi kriterlerin uygulanmasında kurumlar arası farklılık olması da akademik olarak tartışılan bir diğer konudur.
Üçüncü olarak, sistemin esneklik açısından değerlendirilmesi yapılmaktadır. Bazı çalışmalarda, memurun inovatif hizmeti veya farklı görevlerde başarı göstermesi halinde bu süreçlerin hızlandırılabileceği, ancak pratikte bu tür mekanizmaların yaygın olmadığı belirtilmektedir. Örneğin, son düzenlemelerde üstün başarı belgesi olanlara ilave kademe verilmesi imkânı tanınmıştır. [2]
Sonuç: Kim, Ne Zaman ve Nasıl? Hangi Rolü Üstlenir?
Kademe ilerlemesini yapan taraf, kamu kurumundaki yetkili amir ve bürokratik mekanizmadır. Memurun hak kazanması için ilgili şartları taşıması ve kurumun ilerlemeyi tespiti gerekir. Tarihsel olarak kökleri devletin memur sistemini disipline etme ve kariyer beklentisi yaratma çabalarına dayanır. Günümüzde ise performans, disiplin ve adalet unsurlarıyla birlikte sistemin sağlıklı işlemesi için akademik düzeyde eleştirilerle karşılaşmaktadır.
Kademe ilerlemesi, yalnızca bir maaş artışı değil, memurun kariyer algısı, motivasyonu ve çalıştığı kuruma bağlılığı açısından önemli bir göstergedir. Kurumlar bu süreci şeffaf ve eşitlikçi biçimde yürüttüğü ölçüde, sistemin meşruiyeti artar. Bu bağlamda, memurların da kendi haklarını, şartlarını bilmesi ve kurumsal süreci takip etmesi önemlidir.
#Kademeİlerlemesi #DereceKademe #KamuPersoneli #657SayılıKanun #KariyerYolu
—
Sources:
[1]: “Kademe ve Derece İlerlemesi Nedir? Nasıl Olur? (2025)”
[2]: “MEMURLARDA DERECE VE KADEME İLERLEMESİ – AYRINTILI BİLGİLER – Hürriyet …”